Beroepsprofiel van de ACT therapeut

1. Belang van een competentieprofiel voor de ACT therapeut

Relatietherapie kan vergaande consequenties hebben voor het functioneren van mensen. Zowel de geestelijke als lichamelijke gezondheid van partners heeft een direct verband met de kwaliteit van hun huwelijk (zie bijv. Choi et al., 2016). Hoe beter de onderlinge relatie, hoe beter de lichamelijke en geestelijke gezondheid van beide partners. Andersom geldt hetzelfde: partners in een conflictueuze of anderszins onbevredigende relatie hebben een grotere kans op gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaarziekten, en maar liefst een 25 keer zo grote kans op het oplopen van een depressie (zie bijv. Goldfarb & Trudel, 2019). Ook het welzijn van thuiswonende kinderen is sterk verbonden met de kwaliteit van het huwelijk of partnerschap van hun ouders. Hoe slechter de kwaliteit van de relatie tussen partners, hoe groter de kans dat een kind bijvoorbeeld depressieve klachten ontwikkelt (Tian et al., 2022). Het verminderen van problemen in de partnerrelatie en het voorkomen van toekomstige problemen lijkt dan ook van essentieel belang voor zowel het geestelijke als lichamelijke functioneren van partners als hun kinderen. Een competente relatietherapeut die hier een bijdrage aan kan leveren bespaart daarmee niet alleen veel persoonlijk leed in relaties en gezinnen, maar bespaart ook de gezondheidszorg een heleboel kosten voor de hulp aan individuele partners en kinderen. Met de grote druk die er staat op de gezondheidszorg, met name de jeugdhulpverlening, lijken competente relatietherapeuten dan ook broodnodig. Treffen cliënten daarentegen een professional die het beroep relatietherapeut niet voldoende competent uitvoert, dan kan diens hulp weinig effectief zijn of, erger nog, bij cliënten relationele, financiële en/of psychische schade veroorzaken. We kunnen daarbij niet zomaar aannemen dat de competenties van de bachelor of Master opgeleide hulpverlener, zoals hij of zij deze in diens opleiding heeft aangeleerd, volstaan als het gaat om het uitoefenen van het beroep relatietherapeut. Bachelor of Master studies in de sociale sector leiden bijna uitsluitend professionals op die hulp verlenen aan individuen. Daarnaast is het vaak zo dat de therapeut in eerste instantie alleen onder begeleiding of toezicht cliënten begeleidt, via een stage of nascholing, voordat men zelfstandig werkt met individuele cliënten. Afhankelijk van hun vooropleiding kan het bovendien zo zijn dat ze aanvullend nog over een diploma ‘psychosociale basiskennis’ (PSBK) moeten beschikken om op verantwoorde wijze hun werk te kunnen doen.

Het werk van de relatietherapeut is echter complexer dan het werken met individuele cliënten. De relatietherapeut werkt immers met twee personen in plaats van één. De relatietherapeut heeft daarbij te maken met de interactie tussen deze twee personen en de problemen die daarin tot uiting komen dan wel daardoor worden veroorzaakt. De relatietherapeut moet dan ook zowel intrapersoonlijke (binnen de persoon) als interpersoonlijke (tussen personen) processen managen, en daarin verandering stimuleren. Het feit dat een competente relatietherapeut potentieel veel positieve invloed uitoefent en een incompetente relatietherapeut relatief veel negatieve invloed, noodzaakt dat het duidelijk moet worden wat iemand die dat beroep uitoefent nu precies moet weten en kunnen. Het onderscheiden van competenties aan het beroep relatietherapeut kan dan ook worden gezien als een belangrijke manier om de cliënten te beschermen, en ervoor te waken dat deze hulp van een goed niveau ontvangen (Dimmick et al., 2022).

Van een competentieprofiel gaat, op verschillende manieren, een beschermende werking uit. Een competentieprofiel maakt het bijvoorbeeld voor opleiders mogelijk om relatietherapeuten op een gerichte en systematische wijze op te leiden. Het is dan immers bekend aan welke competenties gewerkt moet worden. De huidige situatie in Nederland is dat relatietherapeuten hun kennis en vaardigheden opdoen door het volgen van verschillende korte cursussen die allemaal hun eigen leerdoelen kennen, door te experimenteren in de praktijk, door intervisie en supervisie, en/of door het lezen van boeken. Alhoewel dat een goed resultaat kan opleveren in termen van competenties, is het een weinig gerichte manier om het beroep van relatietherapeut onder de knie te krijgen. In hoeverre dat lukt hangt bovendien sterk af van de subjectieve interesses en keuzes in scholingsmogelijkheden van degene die relatietherapie geeft of wil geven. Het is simpelweg onduidelijk of iemand de ondergrens heeft behaald als het gaat om de competenties van een relatietherapeut omdat hier niet systematisch aan is gewerkt en niet wordt geëvalueerd of men in voldoende mate deze competenties beschikt. Dit brengt verschillende risico’s met zich mee, zoals het feit dat er mensen zijn die het beroep van relatietherapeut uitoefenen terwijl ze hiervoor niet over de benodigde competenties beschikken. Men presenteert zich als relatietherapeut niet omdat men daarvoor de juiste competenties heeft, maar omdat men het leuk vindt om met stellen te werken en wellicht de eigen competenties flink overschat. De kwaliteitsverschillen tussen degenen die zich relatietherapeut noemen zijn dan ook groot. Voor potentiële cliënten en andere partijen maakt dat het ook lastig om, als het gaat om aanbieders van relatietherapie, kaf en koren van elkaar te scheiden.

Wat hierbij niet meehelpt is dat de titel ‘relatietherapeut’ geen beschermde titel is, iedereen kan zich zo noemen. Overigens kampen wel meer professies binnen de hulpverlening met dit laatste probleem, zoals bijvoorbeeld psychologen. Het lijkt er echter op dat, doordat duidelijker is wat de competenties zijn van een psycholoog en de opleidingen hiervoor eenduidiger zijn, er minder bedoeld dan wel onbedoeld misbruik wordt gemaakt van de titel ‘psycholoog’.

Een opleiding die is gebaseerd op een duidelijk competentieprofiel met daaraan hangend diploma helpt cliënten ‘het kaf van het koren te scheiden’, en maakt het ook naar andere partijen duidelijk dat er sprake is van een relatietherapeut die relevante competenties in elk geval op een acceptabel niveau beheerst.

Op dit moment wordt relatietherapie niet vergoed door zorgverzekeraars. Zo nu en dan wordt echter door verschillende partijen geopperd om relatietherapie wel te vergoeden, bijvoorbeeld in geval van een (dreigende) vechtscheiding. Het zal voor de instanties dan duidelijker zijn welke relatietherapeut kan worden gezien als competent, en dus vergoed zou kunnen worden.

2. Competentiedomeinen specifiek voor de ACT therapeut in Nederland

Kijkend naar instellingen voor (geestelijke) gezondheidszorg in Nederland, kan worden geconcludeerd dat, om voldoende gekwalificeerd te zijn om professionele hulp te geven, minimaal een bachelor diploma in de sociale sector vereist is. Denk aan een bachelor diploma sociaal werk, maatschappelijk werk of (toegepaste) psychologie. Om het beroep relatietherapeut op een verantwoorde manier uit te kunnen oefenen kan dan ook worden gesteld dat hulpverleners die het beroep relatietherapeut ambiëren, minimaal over een bachelor-diploma in de sociale sector moeten beschikken en enige ervaring moeten hebben met de begeleiding van individuele cliënten. Afhankelijk van hun vooropleiding kan het bovendien zijn dat ze aanvullend nog over een diploma ‘psychosociale basiskennis’ (PSBK) moeten beschikken om op verantwoorde wijze hun werk te kunnen doen. Met dit diploma en deze ervaring beschikken ze, zo mag worden aangenomen, over de competenties van het hulp verlenen aan individuele cliënten in een bepaald domein die kampen met problemen van een bepaalde mate van complexiteit. We kunnen deze competenties aanduiden als ‘algemene therapeutische competenties’ (zie tabel 1). Gesteld kan worden dat deze de opstap vormen voor het beroep van relatietherapeut. Oftewel, we bezien het in voldoende mate beschikken over deze competenties als een ingangseis voor een volwaardige opleiding tot relatietherapeut. In de opleiding tot relatietherapeut worden deze algemene therapeutische competenties vervolgens verder ontwikkeld voor het werken met stellen. Ze vallen daar onder de competenties Professioneel handelen als relatietherapeut en Assessen van interpersoonlijke processen (zie tabel 1).